Olej palmowy: korzyści, kontrowersje, przyszłość

Od lat 90. XX wieku, ze względu na masową produkcję żywności przetworzonej oraz wzrost konsumpcjonizmu, olej palmowy zyskał status towaru globalnego. Jego popularność wynika głównie z wysokiej wydajności, niskiej ceny oraz wszechstronności zastosowań, co czyni go istotnym składnikiem nie tylko w żywności (71%), ale także w kosmetykach i detergentach (24%) czy biopaliwach (5%). Szacuje się, że obecnie około połowa produktów dostępnych w supermarketach zawiera olej palmowy, czyniąc go najbardziej rozpowszechnionym olejem roślinnym na świecie.

Historia i pochodzenie

Na wstępie należałoby odpowiedzieć na pytanie: co to jest olej palmowy, z czego powstaje? Jest to tłuszcz roślinny uzyskiwany z nasion i miąższu owoców olejowca gwinejskiego, znanego jako palma oleista. Choć pochodzi z Afryki Zachodniej, gdzie uprawiany jest od tysięcy lat, obecnie olej palmowy pozyskiwany jest głównie w krajach tropikalnych Azji Południowo-Wschodniej. Liderami w tej dziedzinie są Indonezja i Malezja, które dostarczają 85% światowej produkcji. Aż 14 milionów hektarów tamtejszych ziem obsadzonych jest palmami olejowymi, co odpowiada ponad jednej trzeciej powierzchni Polski.

Rodzaje oleju palmowego

Rosnąca powszechność oleju z ziaren palmowych przyciąga uwagę coraz większego grona społeczeństwa, które często, chcąc świadomie i racjonalnie podejmować decyzje zakupowe, stawia przed sobą pytania takie jak: Czy olej palmowy jest zdrowy? Czy olej palmowy jest rakotwórczy? Czy olej palmowy jest szkodliwy dla zdrowia? Jaka jest prawda o oleju palmowym?

Niestety nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi. Warto przyjrzeć się jego rodzajom, ponieważ to od nich zależą właściwości oleju palmowego. Tłuszcz ten występuje w trzech podstawowych formach:

 

1. Surowy olej palmowy (nieutwardzony) – nierafinowana postać tego oleju ma czerwone zabarwienie oraz zachowuje wiele cennych składników mineralnych i witamin, między innymi witaminę A i E, beta-karoten czy koenzym Q10. Choć jego spożycie pozytywnie wpływa na pracę serca oraz poziom cholesterolu we krwi, rzadko jest dostępny w takiej formie na rynku.
2. Olej palmowy rafinowany – to olej po procesie rafinacji, polegającym na podgrzewaniu i oczyszczaniu tłuszczu ze wszelkich zanieczyszczeń. Niestety proces ten prowadzi do utraty wielu wartości odżywczych. Taka postać oleju jest chętnie wykorzystywana przez producentów ze względu na stabilność oraz brak zapachu i koloru, co czyni go uniwersalnym składnikiem w różnych produktach spożywczych (słodycze, dania gotowe) oraz kosmetykach (kremy, szampony, odżywki).
3. Olej palmowy utwardzony – najbardziej kontrowersyjna postać oleju palmowego. W trakcie utwardzania olej poddawany jest procesom, które prowadzą do zmiany jego struktury chemicznej. Wynikiem tego często są niezdrowe tłuszcze trans, które mogą prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, takich jak otyłość czy cukrzyca typu 2. Wykorzystywany jest ze względu na dłuższą trwałość oraz możliwość zmiany jego konsystencji, od płynnej do stałej, w zależności od stopnia utwardzenia. Utwardzony olej palmowy znajdziemy m.in. w margarynie czy innych produktach do smażenia.

W jakich produktach jest olej palmowy? Znajdziemy go przede wszystkim w produktach spożywczych – przekąskach (chipsy, krakersy, batony energetyczne), słodyczach (czekolady, ciastka, cukierki, lody), żywności przetworzonej (dania gotowe, sosy, zupy w proszku), ale i kosmetykach (kremy, balsamy, szampony), środkach czyszczących (detergenty i mydła do prania) czy biopaliwach i produktach przemysłowych (przy produkcji plastiku i innych materiałów).

Czytając etykiety, pamiętaj, że olej palmowy może kryć się pod wieloma nazwami, m.in.: palm oil, tłuszcz palmowy, oleina palmowa, stearyna palmowa czy ogólnie tłuszcz roślinny.

Korzyści oleju palmowego

Olej palmowy ma wiele korzystnych właściwości, które czynią go powszechnym wyborem w przemyśle. W zależności od rodzaju, jest bogaty w nasycone kwasy tłuszczowe, ma stabilny skład i długi okres przydatności do spożycia. Wysoka temperatura dymienia (ok. 235°C) powoduje chętne korzystanie z oleju palmowego do smażenia oraz gotowania potraw. Producenci często sięgają po ten olej z uwagi na jego stosunkowo niską cenę oraz na cechy funkcjonalne i sensoryczne. Dzięki możliwości pozbawienia go zapachu i smaku oraz doprowadzenia do różnych konsystencji, nie zmienia walorów produktów, do których jest dodawany.

Warto również dodać, że produkcja tego oleju stanowi ważne źródło dochodów dla wielu krajów, oferując miejsca pracy i przyczyniając się do rozwoju lokalnych społeczności oraz stymulując rozwój gospodarczy rejonów, w których jest wytwarzany. 

Kontrowersje i zagrożenia

Mimo licznych korzyści olej palmowy wzbudza wiele kontrowersji. Poza wątpliwym wpływem na zdrowie należy zwrócić uwagę na otoczenie pozyskiwania gotowego produktu. Uprawa palm oleistych prowadzi do deforestacji, czyli masowej wycinki lasów tropikalnych pod nowe pola uprawne. Konsekwencją tych działań jest utrata bioróżnorodności poprzez niszczenie siedlisk wielu organizmów żywych. Zmniejszanie powierzchni leśnych przyczynia się również do wzrostu emisji gazów cieplarnianych, wpływając na zmiany klimatyczne.

Dodatkowo masowa produkcja często wiąże się z zanieczyszczaniem wód przez nawozy, pestycydy i inne środki chemiczne. Kontrowersję budzą również warunki pracy przy uprawach palm olejowych. Wiele gospodarstw cierpi na problemy związane z niewłaściwymi standardami pracy oraz łamaniem praw człowieka. W związku z tym wiele organizacji ekologicznych namawia do ograniczenia jego spożycia lub poszukiwania bardziej zrównoważonych alternatyw.

Czy warto stosować olej palmowy i jakie są alternatywy?

W obliczu rosnącej populacji na Ziemi oraz większego zapotrzebowania na żywność trudno spodziewać się ograniczenia plantacji palm oleistych. Według prognoz do 2050 roku popyt na ten surowiec potroi się. Dostępne obecnie zamienniki nie zawsze są lepszym rozwiązaniem, ponieważ często generują jeszcze większe szkody środowiskowe. Przykładem są oleje rzepakowy czy słonecznikowy. Aby uzyskać podobną ilość produktu końcowego, powierzchnia pod ich uprawy musiałaby wzrosnąć czterokrotnie w porównaniu do oleju palmowego. Przy innych olejach roślinnych powierzchnie upraw musiałyby wzrosnąć nawet dziesięciokrotnie, aby otrzymać podobną wydajność. W efekcie spowodowałoby to jeszcze większą destrukcję ekosystemów.

Najlepszym rozwiązaniem wydaje się ograniczenie spożycia oleju palmowego. Tylko jak go ograniczyć, jeśli występuje w połowie dostępnych na rynku produktów? Przede wszystkim należałoby zredukować spożycie produktów wysokoprzetworzonych, które negatywnie wpływają na zdrowie ze względu na występowanie nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cukrów prostych.

Zapotrzebowanie na tłuszcze można uzupełniać poprzez spożywanie nasion i orzechów. Wybierając oleje, warto rozejrzeć się za lokalnymi uprawami i wybierać lokalnych dostawców. Istotne jest czytanie etykiet i podejmowanie świadomych decyzji konsumenckich, które będą wywierały wpływ na producentów, zmuszając ich do poszukiwania bardziej zrównoważonych praktyk produkcyjnych. 

Przyszłość oleju palmowego

Przyszłość oleju palmowego jest kwestią dyskusyjną i zależy od osiągnięcia harmonii pomiędzy wymaganiami ekonomicznymi, ekologicznymi i społecznymi. To z kolei wymaga współdziałania producentów, rządów, organizacji pozarządowych oraz konsumentów. Aby produkcja mogła rozwijać się w przyszłości, należy podjąć działania zmierzające do zwiększenia wydajności istniejących plantacji, inwestycji w odtwarzanie zdegradowanych terenów oraz wzmocnienia systemów certyfikacji i kontroli.

Kluczem do zrównoważonego rozwoju przemysłu oleju palmowego jest certyfikacja RSPO (Roundtable on Sustainable Palm Oil). Promuje ona odpowiedzialną produkcję oleju palmowego zgodnie z określonymi standardami środowiskowymi i społecznymi. Certyfikacja RSPO dąży do ograniczenia wycinki lasów (zwłaszcza tych z wysoką wartością przyrodniczą), ochrony torfowisk oraz poszanowania praw lokalnych społeczności czy zakazu pracy przymusowej i wykorzystywania dzieci. Obecnie jedynie 19% światowej produkcji oleju palmowego posiada certyfikat RSPO.

Olej palmowy, mimo licznych kontrowersji, odgrywa ważną rolę w gospodarce i ma swoje zastosowania w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz energetycznym. Kluczowe jest jednak podejmowanie działań na rzecz zrównoważonej produkcji oraz świadome wybory konsumenckie. Dążenie do odpowiedzialnej produkcji oleju palmowego stanowi szansę na złagodzenie negatywnego wpływu na środowisko oraz zapewnienie przyszłym pokoleniom możliwości korzystania z tego surowca w sposób zrównoważony.

Klaudia Stabińska, specjalistka branży Business Assurance w SGS Polska

Bibliografia:

1. https://kampania17celow.pl/wp-content/uploads/2021/06/Poziom-Oleju-Palmowego-w-Polsce-w-2020-roku-1.pdf
2. https://ecoekonomia.pl/2023/02/06/oleju-palmowego/
3. https://ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2012/2/BR%202-2012%20s.%20171-180.pdf
4. https://palmoilalliance.eu/wp-content/uploads/2020/03/Infographic-Historia-Oleju-Palmowego_2019-1.pdf
5. https://www.wwf.pl/sites/default/files/inline-files/WWF%20Polska%20-%20olej%20palmowy%20w%20Polsce%20skr%C3%B3t%20raportu.pdf
6. https://pkegliwice.pl/wp-content/uploads/2022/03/PKE-raport-olej-palmowy-last-przekierowania.pdf
7. https://businessinsider.com.pl/lifestyle/jedzenie/olej-palmowy-niezbedny-skladnik-czy-ekologiczny-koszmar/fldcy3t
8. https://wydawnictwo.pttz.org/wp-content/uploads/2022/07/01_Sadowska.pdf
9. https://klubnatura.pl/olej-palmowy-jak-wplywa-na-zdrowie-i-srodowisko
10. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/tluszcz-palmowy-mity-i-fakty/

 

O SGS

Jesteśmy SGS – światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Jesteśmy uznawani za globalny punkt odniesienia w zakresie zrównoważonego rozwoju, jakości oraz rzetelności. Naszych 99 600 pracowników obsługuje sieć 2 600 biur i laboratoriów na całym świecie.