Opakowania wielokrotnego użytku i alternatywne

Większe zainteresowanie opakowaniami wielokrotnego użytku, szczególnie w branży gastronomicznej, pojawiło się w związku z wejściem w życie kolejnych przepisów wdrażających dyrektywę Single-Use-Plastics (dalej: SUP)[1]. Od 1 lipca 2024 r. przedsiębiorcy szukają możliwości zapewnienia alternatyw dla jednorazowych wyrobów i opakowań z tworzyw sztucznych do punktów i lokali gastronomicznych, ale też weryfikują, czy stosowane przez nich opakowania mogą spełniać definicję opakowania wielokrotnego użytku. Opakowania wielorazowe są także stosowane w innych branżach, a ich wprowadzanie na rynek, tak jak w przypadku opakowań jednorazowych, wiąże się z szeregiem obowiązków.

Opakowania a obowiązki przedsiębiorców

W Polsce dyrektywę SUP wdrażają dwie ustawy: o obowiązkach przedsiębiorców[2] oraz ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (dalej: ustawa opakowaniowa)[3]. Ta druga ustawa jest szczególnie istotna dla wszystkich przedsiębiorców, którzy wprowadzają jakiekolwiek opakowania lub produkty w opakowaniach na rynek polski, w tym poprzez ich produkcję i udostępnienie, z towarem lub bez, w drodze importu lub wewnątrzwspólnotowego nabycia. Ustawa obejmuje zarówno opakowania jednorazowego użytku, jak i wielokrotnego użytku, a także jednostkowe, zbiorcze i transportowe, mono-, jak i wielomateriałowe. Ustawa ta określa szereg obowiązków przedsiębiorców związanych z:

• bezpieczeństwem opakowań,
• prowadzeniem wewnętrznej ewidencji,
• osiąganiem poziomów recyklingu (samodzielnie lub poprzez umowę z organizacją odzysku opakowań/izbą),
• prowadzeniem publicznych kampanii edukacyjnych,
• zapewnieniem stosowania recyklatów w butelkach na napoje z tworzyw sztucznych (25% od 1 stycznia 2025 r.)
• poziomami zbiórki wybranych opakowań na napoje i systemami kaucyjnymi,
• sprawozdawczością do marszałka,
• koniecznością posługiwania się nr BDO.

Kiedy wyrób jest opakowaniem?

Ustawa opakowaniowa definiuje samo pojęcie opakowania, jak i opakowania wielokrotnego użytku. Warto się nad tym pochylić, ponieważ z tytułu wprowadzania produktów w opakowaniach wiążą się opłaty np. do organizacji odzysku opakowań (za opakowania monomateriałowe) lub izb samorządu gospodarczego (za opakowania wielomateriałowe i po środkach niebezpiecznych). Natomiast w przypadku opakowań zwrotnych – opłaty uiszcza się tylko za pierwsze udostępnienie na rynku.

Kolejne obiegi odbywają się już bez opłat – ponieważ opakowanie tylko raz stanie się odpadem opakowaniowym, co do którego wylicza się obowiązek osiągnięcia poziomu recyklingu. Zatem artykuł 4 ust. 1 ustawy określa, iż opakowaniem jest wyrób, w tym wyrób bezzwrotny, wykonany z jakiegokolwiek materiału, przeznaczony do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji produktów, od surowców do towarów przetworzonych. Opakowanie może być wytworzone z jakiegokolwiek materiału.

Przykłady opakowań branży gastronomicznej

Wracając do branży gastronomicznej, warto zwrócić uwagę na rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2013 r. w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie (Dz. U. poz. 1274). Rozporządzenie określa, że opakowaniem nie są sztućce i mieszadełka do napojów (wprowadzanie ich na rynek nie skutkuje koniecznością osiągania celów recyklingu, ale dotyczą ich inne obowiązki wynikające z SUP). Opakowaniem są natomiast m.in. wyroby wytworzone i przeznaczone do wypełniania w punkcie sprzedaży oraz wyroby jednorazowego użytku – sprzedane, wypełnione, wytworzone lub przeznaczone do wypełniania w punkcie sprzedaży, jak papierowe i wykonane z tworzywa sztucznego torby na zakupy, jednorazowe talerze i kubki, folia spożywcza, torebki na kanapki, folia aluminiowa.

Opakowania wielokrotnego użytku

Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi definiuje w art. 8 ust. 9 pojęcie opakowania wielokrotnego użytku jako przeznaczonego, zaprojektowanego i wprowadzonego do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez powtórne napełnianie lub ponowne użycie do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone. Takie opakowanie staje się odpadem opakowaniowym, gdy przestaje być opakowaniem wielokrotnego użytku.

Należy tutaj mieć na uwadze szczególnie określenie „do tego samego celu” – co oznacza, że opakowaniem takim są butelki zwrotne na piwo wielokrotnie napełniane w browarze (w ramach cyklu browar-konsument-browar). Inne przykłady opakowań wielorazowych to palety do transportu towarów, stalowe lub plastikowe beczki myte i napełniane przez tego samego lub innego przedsiębiorcę, skrzynie do transportu owoców czy mięsa.

Nie jest jednak opakowaniem wielokrotnego użytku pudło kartonowe, które konsument może wykorzystać ponownie, nawet jeśli ma pasek klejowy, do zwrotu zakupionego drogą elektroniczną towaru, dlatego że to opakowanie nie będzie ponownie wykorzystane przez przedsiębiorcę do tego samego celu. Możliwa jest jednak taka konstrukcja opakowania, aby to przedsiębiorca (nie konsument) wielokrotnie wykorzystywał to samo opakowanie do tego samego celu, wymaga to jednak odpowiedniego zaprojektowania opakowania, zbudowania wewnętrznego systemu logistycznego zwrotów oraz oczyszczania, weryfikacji jakości i bezpieczeństwa.

Dla opakowań do kontaktu z żywnością niezbędne jest zawsze spełnienie wymagań rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, a opakowania wielokrotnego użytku muszą być poddawane każdorazowemu oczyszczaniu i mikrobiologicznej dekontaminacji. Należy też zwrócić uwagę na nieposługiwanie się opakowaniami opatrzonymi znakami towarowymi innych przedsiębiorców bez stosownych licencji i umów.

Dlaczego jest to ważne?

24 maja 2023 r. weszły w życie przepisy dyrektywy SUP w zakresie zakazu wprowadzania na rynek niektórych wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Na podstawie art. 3i ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, na liście objętych zakazem wyrobów znalazły się m.in. talerze, mieszadełka, sztućce i słomki. Przedsiębiorcy mogli wydawać jeszcze po tej dacie zakupione wcześniej wyroby, a następnie musieli wyeliminować je ze stosowania, jeśli łącznie były jednorazowego użytku i zawierały dodatek tworzyw sztucznych.

W 2023 r. nastąpił zatem wysyp opakowań ekologicznych, mających wypełnić tę lukę, jednak w większości oferowanych alternatyw nadal podlegały pod wykluczenie, ponieważ zawierały dodatki polimerowe lub przedsiębiorcy niewłaściwie interpretowali przepisy, uważając, że wyroby z plastiku ulegającego biodegradacji nie podlegają pod wykluczenie. Niestety trzeba podkreślić, że dyrektywa SUP nie różnicuje tworzyw i wszystkie wyroby z załącznika 7 powyższej ustawy nie mogą być wprowadzane na rynek, bez znaczenia czy są z plastiku kompostowalnego, biodegradowalnego czy tradycyjnego. Zatem sztućce czy słomki z polimeru PLA też nie mogą być wprowadzane na rynek.

W tę pułapkę wpadają też przedsiębiorcy próbujący ominąć przepisy ustawy narzucające obowiązki ewidencji i pobierania opłat za kubki jednorazowe na napoje z tworzyw sztucznych lub papierowe, określane jako „kubki ekologiczne”, będące w rzeczywistości kubkami wielomateriałowymi. Warto podkreślić, że praktycznie wszystkie kubki tego typu zawierają w swoim składzie polimerowe dodatki, które zapewniają szczelność kubków poprzez zastosowanie wewnętrznej warstwy hydrofobowej. Zatem warto weryfikować deklaracje dostawców i importerów takich kubków, aby nie narazić się na ryzyko kar.

Plastikowe sztućce wielorazowe?

Kolejną próbą ominięcia przepisów SUP jest próba zlecania badań plastikowych kubków, naczyń i sztućców jednorazowego użytku, aby zdefiniować je jako wielokrotnego użytku, bez faktycznej intencji zbierania ich, mycia, wyparzania i ponownego udostępniania klientom w lokalu.

Należy podkreślić, że wyroby można określić jako wielokrotnego użytku, jeśli spełniają ustawową definicję opisaną wyżej, a także są zgodne z wymaganiami normy zharmonizowanej EN 13429:2004 Opakowania – Opakowania wielokrotnego użytku. Norma ta wskazuje wymogi dotyczące stwierdzania przydatności opakowań do wielokrotnego użytku, m.in. poprzez posiadanie właściwości fizycznych oraz cech pozwalających na ich wykorzystanie w określonej ilości rotacji, przy normalnie łatwych do przewidzenia warunkach zastosowania.

Obowiązkowe alternatywy

Od 1 lipca 2024 r., na podstawie art. 3b ust 3 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, każdy przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w których są oferowane jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (lub z ich dodatkiem) kubki na napoje lub pojemniki na żywność do bezpośredniego spożycia bez obróbki, ma obowiązek zapewnienia alternatywnych opakowań wytworzonych z materiałów innych niż tworzywa sztuczne (w tym innych niż tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji) lub opakowań wielokrotnego użytku.

Będą to zatem wszystkie tradycyjne wielorazowe naczynia ceramiczne, szklane, stalowe, kubki i pojemniki z trwałych tworzyw sztucznych, nadające się do wielokrotnego użytku, z polimerów typu poliwęglan, polipropylen (opakowania zwrotne wielokrotnego użytku jak menu-boxy, zastawy cateringowe, plenerowe). Jako alternatywne mogą też być zdefiniowane pojemniki jednorazowego użytku, ale z materiałów naturalnych, koniecznie bez dodatku tworzyw sztucznych. Przykładem takich ekologicznych opakowań będą pojemniki, podstawki z papieru, liści, trzciny. Brak tworzyw sztucznych spowoduje niestety, że będą one bardzo nietrwałe. Warto bardzo uważnie przeanalizować deklaracje dostawców w tym zakresie i dopytać, co nadaje właściwości izolacyjne takim opakowaniom, aby nie dać się oszukać i nie narazić na kary.

W SGS Polska przeprowadzamy badania opakowań spożywczych. Więcej szczegółów możesz znaleźć tutaj. Zapraszamy na weryfikację zgodności opakowań i systemu ewidencji zgodnie z SUP, a także z PPWR, czyli nadchodzącą zmianą dyrektywy opakowaniowej na rozporządzenie.  

Marta Krawczyk, specjalistka branży Business Assurance w SGS Polska

Bibliografia

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. Urz. UE L 155/1 z 12.06.2019 r.).
2. Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw.
3. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 433 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 927 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2013 r. w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie (Dz. U. poz. 1274).
6. Norma PN-EN 13429:2004 Opakowania – Opakowania wielokrotnego użytku.
7. Food-Lex nr 1/2024 Marzena Pawlicka-Cegiełko „Opakowania wielokrotnego użytku stosowane w produkcji żywności”.
8. „Projektowanie opakowań przydatnych do recyklingu” Marta Krawczyk, Stowarzyszenie Natureef, Wydanie 1, 2024.

Przypisy:

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. Urz. UE L 155/1 z 12.06.2019 r.).

[2] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 433 z późn. zm.).

[3] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 927 z późn. zm.).