Sporysz to przetrwalnik pasożytniczy grzyba buławinki czerwonej (Claviceps pupurea), który atakuje wiele gatunków roślin, głównie trawy i zboża. Najczęściej jednak spotykany jest sporysz w życie. Mniejsze i rzadziej spotykane są w kłosach pszenicy, pszenżyta i jęczmienia. Sporysz obniża plony, ale także powoduje skażenie ziaren toksynami, tzw. alkaloidami. Są to substancje szkodliwe nie tylko dla ludzi, ale także i dla zwierząt. Od lipca 2024 zmieniają się dopuszczalne limity dla sporyszu i dla alkaloidów wytwarzanych przez buławinkę czerwoną. Jaki będzie miało to wpływ na tegoroczne plony?
Sporysz – zatrucie. Jakie ma konsekwencje?
Sporysz wywołuje szereg chorób, które określa się ergotyzmem. Głównymi objawami tego zatrucia są intensywne bóle związane ze zwężeniem się naczyń krwionośnych, zgorzele palców rąk i stóp, a także bóle brzucha, wymioty czy halucynacje.
Już w starożytnej Grecji można znaleźć zapisy o zatruciach i chorobach „pochodzących od ziaren”. Zatrucie sporyszem prowadziło wielokrotnie do masowych halucynacji czy zgonów. Przykładem może być zatrucie w 994 r. w Akwitanii, gdzie zmarło ponad 40 tysięcy osób. Istnieje też podejrzenie, że opętanie czarownic z Salem pod koniec XVII w. mogło być również spowodowane zatruciem sporyszem. W II połowie XX wieku we Francji ponad 230 mieszkańców zatruło się pieczywem zawierającym sporysz.
Dawniej stosowano sporysz również jako środek przyspieszający poród, ponieważ wywoływał on silny skurcz macicy. Niestety duża ilość w tamtych czasach martwo urodzonych noworodków skłoniła lekarzy do zaprzestania stosowania tego środka.
Dziś wykorzystuje się sporysz do produkcji LSD – najbardziej aktywnego środka halucynogennego.
Jak ograniczyć ilość szkodliwego sporyszu?
Największy wpływ na intensywność występowania sporyszu ma pogoda, a zwłaszcza wilgoć, na którą niestety nie mamy wpływu. Natomiast mamy wpływ na agrotechnikę. Ważne, aby nie nawadniać i nie stosować środków ochrony roślin w trakcie kwitnienia zbóż. Ponadto należy stworzyć możliwie jednolity łan, aby uniknąć tworzenia słabszych pędów, które podatne są na choroby i grzyby.
Dopuszczalne limity sporyszu
W dzisiejszych czasach ergotyzm, czyli choroby wywołane u ludzi zatruciem sporyszu, raczej zostały wyeliminowane dzięki właściwym rozporządzeniom i ustalonym dopuszczalnym limitom. Regulowane są one przez rozporządzenie 2021/1399, w którym opisano dopuszczalne poziomy przetrwalników buławinki czerwonej oraz alkaloidów sporyszu w niektórych środkach spożywczych. W przypadku żyta najwyższy dotychczasowy dopuszczalny poziom to 0,5g/kg. Jednak już od 1.07.2024 poziom ten ulegnie zmianie i wynosić będzie 0,2 g/kg. Dla pozostałych nieprzetworzonych zbóż z wyjątkiem kukurydzy, żyta i ryżu również poziom maksymalny wynosić będzie 0,2 g/kg.
Niestety ryzyko zatrucia sporyszem nadal istnieje, szczególnie u bydła, koni, owiec, świń i kurczaków. Może dojść do niego z powodu skażenia traw, które są głównym pożywieniem zwierząt hodowlanych.
W celu sprawdzania ilości sporyszu w próbce zboża można przeprowadzić jego badanie na podstawie oceny zanieczyszczeń w Pracowni Oceny Zbóż w Gdyni firmy SGS Polska Sp. z o.o.
Patrycja Cechowska, specjalistka branży Natural Resources w SGS Polska
Literatura:
- ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) 2021/1399 z dnia 24 sierpnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów przetrwalników buławinki czerwonej i alkaloidów sporyszu w niektórych środkach spożywczych.
- Grelik A., Kwiatek K., Alkaloidy sporyszu-substancje nie pożądane w paszach i materiałach paszowych., Wiadomości Zootechniczne, R.LV (2017), 3:149-154
- Ochodzki P., Zapobieganie zagrożeniom związanym z występowaniemziarnie zbóż alkaloidów pasożytniczego grzyba buławinki czerwonej (sporysz), Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, 2015
- Walczak M., Kwiatek K., Sporysz jako źródło niebezpiecznych alkaloidów w zbożowych materiałach żywnościowych i paszowych, Życie Weterynaryjne, 90(4), 2015
O SGS
Jesteśmy SGS – światowym liderem w dziedzinie badań, inspekcji i certyfikacji. Jesteśmy uznawani za globalny punkt odniesienia w zakresie zrównoważonego rozwoju, jakości oraz uczciwości. 99 600 naszych pracowników obsługuje sieć biur i laboratoriów na całym świecie.
